Historia Gminy Radziłów

   Na początku okupacji Niemcy obeszli się szczególnie okrutnie z ludnością żydowską. W końcowych dniach czerwca, w lipcu i sierpniu 1941 r. na terenie pow. grajewskiego działało Einsatzkommando 8, dowodzone przez Karla Strohammera- Grupa morderców z tego oddziału wymordowała ludność żydowską Radziłowa. Pewnego dnia przyjechali tam samochodami ciężarowymi. Wypędzali z domów na rynek wszystkich Żydów: mężczyzn, kobiety i dzieci. Zebranych ludzi zaprowadzili do stodoły Sutkowskiego. Drzwi stodoły zamknięto, budynek oblano benzyną i podpalono. Rozległ się potworny krzyk żywcem palonych ludzi. Zginęło około 650 osób. Miejsce kaźni upamiętnia tablica. Na cmentarzu znajdują się mogiły żołnierzy polskich.
        "Akcję przeciwko Żydom" przeprowadziło Einsatzkomando SS Zichenau-Schröttersburg. Zichenau nazywali niemieccy okupanci miasto Ciechanów, Schröttersburg natomiast to Płock. Komando SS otrzymało rozkaz zapełnienia "próżni bezpieczeństwa policyjnego" w obszarze Łomży i przeprowadzenia "czystki", jak to się mówiło w nazistowskim języku. Chodziło o wymordowanie żydowskiej ludności. Marszruta morderców z SS latem 1941 roku daje się dobrze zrekonstruować zarówno na podstawie niemieckich dokumentów, jak też dzięki zeznaniom świadków: w końcu czerwca Wizna, 5 lipca Wąsosz, 7 lipca Radziłów, 10 lipca Jedwabne. Dowódcą Einsatzkomando Zichenau-Schröttersburg, był były komisarz kryminalny Hermann Schaper.

    W sierpniu 1941 r. utworzony został Amtskomisariat Radziłów, po przekazaniu administracji cywilnej terenów zajętych przez Wehrmacht. Amtskomisarzem był Berth, jego zastępcą do spraw rolnych Schulz. Żandarmerią dowodził Otto Wider pochodzący z Magdeburga. Jego podkomendnymi byli: Josef Starck, z zawodu stolarz, Hans Starościak, z zawodu krawiec, Hans Hóhn, Hille - pochodzący z Sudetów i Simnowitz. Nazwisk dalszych żandarmów z posterunku w Radziłowie nie udało się ustalić.Zamordowali oni na obszarach amtskomisariatu co najmniej 26 osób, zabrali do więzień i obozów 49 osób, przy czym aż 27 utraciło życie w katowniach hitlerowskich. Na roboty przymusowe do III Rzeszy i na kopanie okopów deportowano 119 osób, z czego zginęło w Niemczech 12 osób.A oto kilka przykładów zbrodni popełnionych przez żandarmerię. W 1943 r. żandarmi Hans Hóhn i Hans Starościak zamordowali Adama Zalca ze Szczuczyna. 22 lipca 1944 r. żandarmi Hóhn oraz Josef Starck, zatrzymali na moście w Dzierwanach Antoniego Brzostowskiego z Rydzewa Pieniążek. Przewieżli go następnie wraz z bratem Aleksandrem do Radziłowa i rozstrzelali na żwirowni.W 1943 r., przy drodze prowadzącej z Radziłowa do Karwowa, zamordowali 2 jeńców radzieckich o nieznanych nazwiskach. Natomiast 9 lipca 1944 r. na szosie za wsią Żebry zamordowali Jana Sierbińskiego, lat 18, Józefa Karwowskiego, lat 40, rolinika i Maksyma Jonkajtysa, lat 30, nauczyciela ze Szczuczyna. Zwłoki zakopali na miejscu zbrodni i dopiero po wojnie odkopano je i przeniesiono na cmentarze w Wąsoszu i Szczuczynie.Najsilniej jednak bestialstwo żandarmów z Radziłowa uzewnętrzniło się w trakcie rozprawy nad rodziną Czarneckich ze Słucza. Zabierając Czarneckich z mieszkania kazali im spakować bagaż podręczny twierdząc, że zostaną oni ewakuowani. Przewieźli ich samochodem do Radziłowa, przetrzymali przez noc w areszcie, a rankiem wywieźli do lasu koło wsi Żebry, gdzie Kazimierza i Irenę rozstrzelali. Córeczkę Czarneckich - Wandę - liczącą zaledwie rok zamordowali uderzeniami łopaty w głowę. Zwłoki zamordowanych pochowano na miejscu zbrodni.W tej samej miejscowości, tj. we wsi Słucz, uchylający się od robót przymusowych w Niemczech Czesław Lenda, liczący w tym czasie lat 20, dostał się w ręce żandarmów. Skatowali go do tego stopnia, że na skutek doznanych obrażeń zmarł bezpośrednio po pobiciu .Ze Słucza do obozów i więzień zabrali żandarmi 15 mężczyzn, wrócił z nich tylko jeden. Pozostali zginęli w katowniach hitlerowskich. Wśród zamordowanych znaleźli się m.in. kierownik szkoły Władysław Sypniewski, właściciel folwarku Witold Chojnowski i szewc Stanisław Krajewski. Na roboty przymusowe do Niemiec i do kopania okopów zabrano z tej miejscowości co najmniej 39 osób. Spośród nich 6 osób zginęło w Niemczech, 1 zmarła bezpośrednio po powrocie. Ze Słucza żandarmi zabrali ponadto 15 zakładników, których po trzymiesięcznym przetrzymywaniu w więzieniu w Białymstoku zwolniono. Zakładników brano również z innych miejscowości.Ze wsi Mścichy na roboty przymusowe deportowano 54 osoby, przy czym 3 spośród nich zginęły, a 1 zmarła. Masowe wywożenie na roboty do III Rzeszy pozbawiło wieś młodych, najbardziej wartościowych rąk do pracy. Podobne deportacje odbywały się w wielu wsiach.Dnia 21 lipca 1944 r. w Rydzewie Pieniążkach żandarmi z Radziłowa rozstrzelali Tadeusza Wysockiego, lat 17, Apolinarego Petkowskiego, lat 32, Franciszka Samełkę, lat 50, natomiast w grudniu tegoż roku Mieczysława Tomaszewskiego, lat 33, rolnika. Ze wsi Borawskie zamordowano mężczyznę, 2 osoby straciły życie w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.

    Najcenniejszym jednak zabytkiem jest jego układ urbanistyczny, mający charakter wybitnie obronny. Ulice wybiegające z rogów rynku nie są proste, lecz tuż przy wylocie skręcają pod kątem prostym. Miało to na celu wstrzymanie rozpędzonej kawalerii, która wolno wyjeżdżając na rynek nie była już tak groźna dla pieszych mieszczan uzbrojonych w berdysze i topory.

Die deutschsprachige Version.

Ostrzeżenie:
Twoja przeglądarka nie pozwala na wykonywanie aktywnych skryptów Java. Nie wszystkie elementy będą funkcjonowały poprawnie.